Stanowisko w sprawie zaopatrywania ludnoości w wodę spożywczą

Polska jest krajem, w którym przez powojenne dziesięciolecia w poważnym stopniu zaniedbywano opiekę nad wodami powierzchniowymi. Odprowadzanie zanieczyszczeń przemysłowych, komunalnych i rolniczych do tych wód, opóźnienia w budowie oczyszczalni ścieków, niedostateczna dbałość o przestrzeganie przepisów o ochronie ujęć wody przeznaczonej dla ludności do spożycia i celów gospodarczych spowodowały stopniowe zanieczyszczenie środowiska i zmniejszanie się procentowego udziału wód I klasy czystości w ogólnokrajowych zasobach. Alarmujący poziom tych zanieczyszczeń pogłębiał się także wskutek niedostatecznej troski nad emisjami do środowiska gazów przemysłowych, zwłaszcza dwutlenek siarki i azotu, które z opadami, jako kwasy, zwiększały rozpuszczalność mineralnych zanieczyszczeń gleby.

Powyższe zaniedbania spowodowały, że jakość wód w systemach zaopatrzenia komunalnego uległa stopniowego pogarszaniu się. Przestarzałe niejednokrotnie technologie uzdatniania wody, zużycie przez wiele lat eksploatowanych urządzeń w stacjach uzdatniania i rozbudowa podłączanych do nich osiedli bez zwiększenia ich wydajności spowodowały trudności w należytym usuwaniu zanieczyszczeń chemicznych z wód. Sam proces uzdatniania, zwłaszcza stosowanie w nim koagulantów i chloru, stwarza niebezpieczeństwo powstania dodatkowych zanieczyszczeń, niejednokrotnie groźnych ze względu na właściwości kancerogenne . W systemie rozprowadzającym, po przejściu przez proces uzdatniania, woda może ulec zanieczyszczeniu z powodu korozji przewodów i użycia niewłaściwych materiałów do ich wytwarzania. Rutynowa kontrola jakości wód podawanych do sieci wodociągowej nie daje pewności co do ich pełnej zdatności do celów spożywczych.

Trudności z utrzymaniem, pod względem zdrowotnym, jakości wody pitnej nie są ograniczone do Polski. Jest to zagadnienie ogólnoświatowe, zmuszające do zmiany polityki zaopatrywania ludności w wodę pitną. Wskazuje się na olbrzymie koszta związane z oczyszczaniem wody do celów spożywczych, wynikająxe przede wszystkim z wprowadzabia do środowiska coraz nowszych substancji chemicznych, których usuwanie z wody wymaga nowych metod i technologii. Dotyczy to szczególnie zanieczyszczeń organicznych, takich jak środki ochrony roślin i detergenty. Zwraca się uwagę, że do celów spożywczych przeciętnie na osbę zużywa się przeciętnie na osobę 20- 30 l wody dziennie, wliczając w to bezpośrednie spożycie, gotowanie potraw i mycie naczyń. Wobec dziennego zapotrzebowania dla innych celów w gospodarstwie domowym (higiena osobista, sprzątanie, pranie itp.), w ilości 130- 170 l , i dodatkowego zapotrzebowania do celów komunalnych, w ilości ok. 300 l , jest to niewielka ilość, która musi mieć zapewnioną odpowiednią jakość pod względem zdrowotnym.

W wysoko rozwiniętych krajach zaleca się więc do celów spożywczych wody butelkowane lub dodatkowo oczyszczanie w indywidualnych urządzeniach filtracyjnych Stwarza to jednak nowe problemy, a z których główne to:

- organizacja nadzoru nad jakością wód butelkowanych;

- zmiana jakości wód butelkowanych w czasie składowania;

Niebezpieczeństwa zdrowotne związane z wodą butelkowaną dotyczą głównie zanieczyszczeń biologicznych oraz przechodzenia do wody substancji ze ścian opakowań. Zanieczyszczenia biologiczne mogą dotyczyć wielu różnych drobnoustrojów, na szczęście najczęściej nie są one patogenne. Udowodniono, że wybuch epidemii cholery w Portugalii w 1974 r. miał swoje źródło w zanieczyszczeniu butelkowanej wody mineralnej. Szczególnie niebezpieczne jest przechowywanie wody w opakowaniach plastikowych, których tworzywo ulega rozkładowi, uwalniając monomery, stabilizatory i inne substancje składowe . W Polsce borykamy się z notorycznym brakiem efektywnego systemu nadzoru nad produkcją wód butelkowanych i jakością opakowań. Zezwolenia wydawane przed rozpoczęciem produkcji są weryfikowane tylko w razie skarg na jakość produkcji danej wytwórni, co jest zjawiskiem wyjątkowym.

Efektywność oczyszczania wody wodociągowej w indywidualnych urządzeniach filtracyjnych jest zależna od jakości filtrów. Można wyróżnić 4 rodzaje filtrów nadających się do powszechnego stosowania w gospodarstwach domowych, które używane są oddzielnie lub w kombinacjach:

- mechaniczne,

- oparte na węglu aktywowanym,

- z zastosowaniem żywic jonowymiennych ,

- z zastosowaniem błony półprzepuszczalnej.

Oprócz zalet związanych z usuwaniem zanieczyszczeń, każdy z tych filtrów ma również wady. Filtry mechaniczne, zwłaszcza z zastosowaniem materiałów ceramicznych,nie usuwają substancji rozpuszczonych . Zatrzymują jedynie cząstki zawieszone w wodzie, a ich efektywność zależy od średnicy porów. Rzadko używa się filtrów o średnicy porów mniejszej niż 1 ľ m, z uwagi na spowolnienie procesu przechodzenia wody i szybkie zatykanie porów. Filtry jonowymienne wzbogacają wodę najczęściej w jony sodu, zastępując inne jony zawarte w oczyszczanej wodzie. Filtry oparte na węglu aktywowanym stwarzają niebezpieczeństwo okresowego „zrzucania” zaabsorbowanych substancji w razie ich przeładowania. Ponadto, są nieefektywne w stosunku do substancji organicznych, które stwarzają największe zagrożenie zdrowotne.

W krajach Ameryki Północnej, Japonii, krajach Półwyspu Arabskiego szczególnie rozpowszechnione są urządzenia z zastosowaniem magnetycznej błony półprzepuszczalnej. Metoda ta, nosząca nazwę osmozy odwróconej, jest najbardziej efektywna w usuwaniu chemicznych zanieczyszczeń z wody . Przez pory błony przechodzą cząsteczki wody, dwutlenek węgla, tlen i inne cząsteczki mniejsze od wody. Pewną zdolność przechodzenia mają borany, sód, potas, wapń i magnez, natomiast substancje organiczne są całkowicie zatrzymywane. Ze względu na średnicę porów nie przepuszczane są żadne zanieczyszczenia biologiczne.

Powstaje uzasadnione pytanie, czy tak nadmiernie oczyszczona woda nie stwarza zagrożeń ze zdrowotnego punktu widzenia. Dotychczasowa uwaga służb sanitarno-higienicznych w zakresie jakości wody pitnej zwrócona była na jej zanieczyszczenia i te były objęte działalnością normatywną. Nie ma natomiast aktów prawnych ustalających wymogi w zakresie niezbędnej zawartości substancji w wodzie pitnej.

Podsumowując, należy stwierdzić natychmiastową potrzebę weryfikacji polityki zabezpieczenia ludności w wodę pitną, włączając w większym stopniu do systemu tego zabezpieczenia dostawę wody butelkowanej i filtrowanej w indywidualnych urządzeniach filtrujących. Wsród różnych możliwości dostarczania wody pitnej zabezpieczenie przez filtrowanie na drodze osmozy odwróconej jest najbardziej prozdrowotne.

Prof.zwycz.dr hab.nauk medycznych
Zbigniew Jethon

Profesor Zbigniew Jethon, wieloletni wykładowca na Akademii Medycznej we Wrocławiu, jest wybitnym specjalistą z dziedziny medycyny środowiskowej i żywienia. Jest autorem ponad 500 książek i publikacji dotyczących ochrony zdrowia konsumentów. Zna doskonale problem zagrożenia zdrowia z powodu spożywania zanieczyszczonej wody z kranu lub ze studni.